Sistem je učinio bh. društvo tromim

Prof. Anto Domazet za Oslobođenje govori zbog čega su Federaciji BiH potrebne reforme, koje nisu prihvatljive nacionalnim strankama.

Otkud potreba preispitivanja uloge kantona u FBiH?

– Kantoni su se pojavili kao oblik političko-teritorijalne organizacije FBiH, objašnjavajući to potrebom zaštite interesa naroda u FBiH uspostavljenom Vašingtonskim sporazumom iz 1994, koji je imao viziju kantonalnog ustrojstva čitave BiH. Kako je Daytonom uspostavljen novi entitet u BiH, to je kantonalna organizacija zadržana samo u FBiH. Tako je u Federaciji uspostavljen složen, neefikasan, trom i skup sistem političke vlasti sa tri državna nivoa (država BiH, entitet i kantoni) i četvrtim, lokalnim nivoom vlasti.

Četiri regije

To je ekstremno decentraliziralo političko odlučivanje, usložnilo donošenje odluka i dovelo da preklapanja nadležnosti različitih nivoa vlasti nad istim oblastima ekonomskog i društvenog života. Zaživio je jedan politički sustav koji čini FBiH ekonomski i socijalno tromim društvom sa niskim standardom građana, nezadovoljstvom mladih i njihovim masovnim emigriranjem iz zemlje, a u okviru BiH to društvo je dio ukupnog procesa stagniranja i nazadovanja u euroatlantskim integracijama.

Da li razloge treba tražiti i u načinu organiziranja kantona?

– Načela ekonomske geografije u formiranju političke vlasti su grubo narušena u slučaju kantona FBiH. Ekonomska geografija polazi od toga da treba očuvati prirodne i komunikacijske veze, tokove ljudi i dobara i ekonomske veze privrede i da jedinice političke vlasti treba da imaju približno istu ekonomsku snagu. Naučno je dokazano da, apstrahujući nekritičku aplikaciju tzv. političkih kriterija, na primjeru Bosne i Hercegovine načela ekonomske geografije zahtijevaju regionalnu organizaciju kroz četiri regije (Bosanska krajina, sjeveroistočna Bosna, središnja Bosna i Hercegovina), što bi osiguralo optimalnu socijalno-ekonomsku organizaciju BiH. Ali, te četiri regije bi nužno morale biti multietničkog nacionalnog sastava, a to nije politički prihvatljivo za nacionalne stranke koje su na vlasti. Zato je ekonomska geografija unakažena, a njeno devastiranje se nakon entitetskog, nastavilo na kantonalnom nivou.

Koliko se sve to tiče građana?

– To pogađa život građana izravno. Uzmimo za primjer korištenje zdravstvenih usluga u FBiH. Prosječna potrošnja po osiguranom licu po kantonima kreće se od 453 u Srednjobosanskom kantonu do 875 KM u Kantonu Sarajevo. Prosječna potrošnja lijekova na recept po kantonima se kreće od 41 u Posavskom kantonu do 184 KM u KS-u. Ove razlike su zasnovane isključivo na političkoj odluci o načinu organiziranja FBiH. Možemo se svi zapitati zašto je mirovinsko osiguranje ustrojeno na nivou FBiH. Možete zamisliti šta bismo imali kada bi se na kantonalnom nivou formirali zavodi za mirovinsko osiguranje. Vjerojatno je i za nacionalne partije takva isparčanost bila veliki izazov, pa se mirovinski sustav organizirao na federalnom nivou. Naravno, kada uz kantonalnu političku organizaciju sustav postavite na federalni nivo, napušta se načelo čistih računa i uvodi načelo solidarnosti među kantonima, odnosno među građanima FBiH. Dakle, ekonomski potencijal i kapacitet Federacije je objedinjen kao ekonomska osnova mirovinskog sustava i samo tako on može pružati garancije za socijalnu i ekonomsku održivost tog sustava.

Koliko kantoni odgovaraju svojim nadležnostima?

– Veoma malo. Razlozi su i u objektivnoj sferi, jer su im dodijeljeni zadaci iznad njihovog i financijskog i upravljačkog kapaciteta. Kantoni imaju ograničene rezultate u poticanju ekonomskog i socijalnog razvoja. Često su žarišta korupcije, mjesta kreiranja političkih kriza i nestabilnih vlada i skupštinskih većina, mjesta neadekvatnog tretiranja važnih problema, posebno kada je riječ o javnim univerzitetima, a u slučaju Sarajeva, Kanton je uzurpirao nadležnosti lokalnih zajednica. Svojim neodgovornim djelovanjem mnogi kantoni blokiraju proces zakonodavnih aktivnosti u FBiH, a nema izgleda da će se takva praksa eliminirati u kontekstu europskih integracija i tzv. mehanizama koordinacije. Kantoni su se u proteklih više od dvije decenije dokazali kao najniži oblik političke vlasti zasnovan na teritorijalizaciji, što je prirodno proizvelo zastoje i nazadovanje u demokratizaciji, ekonomskom razvoju i blagostanju građana.

Koje promjene su nam potrebne?

– Na konceptu promjena treba ozbiljno raditi, koristeći iskustva iz dosadašnjih pokušaja unapređenja. Međutim, sada se može reći da bi suština promjena koje bi trebalo da se dese reorganizacijom FBiH bila ta da se sa nivoa kantona izmjeste nadležnosti i prenesu dijelom na FBiH, a dijelom na lokalnu razinu. Reorganizacija FBiH sa izmijenjenom ulogom kantona mogla bi doprinijeti unapređenju efikasnosti političkog odlučivanja i funkcioniranja na tri načina. Prvo, efikasnijim odlučivanjem na nivou FBiH iz složenog spektra političkih, socijalnih i ekonomskih pitanja, drugo, smanjenjem troškova javne administracije koji bi se mogli usmjeriti u razvoj i treće, većoj dostupnosti i kvalitetu javnih usluga iz oblasti zdravstva, obrazovanja, socijalne skrbi i drugih oblasti života.

Kako izvesti potrebne reforme?

– Za reforme u ovoj oblasti treba drugačiji sistem političkog odlučivanja. On se mora temeljiti na dva ključna načela. Prvo, načelo participiranja i demokratskog odlučivanja u vlasti uz poštivanje nacionalnih, kao vida kolektivnih prava, ali ne i uz njihovu isključivost, nasuprot načela teritorijalizacije. Drugo je načelo komplementarnosti razvoja na federalnoj i lokalnoj razini.

Najbolja brana

Komplementarnost federalne i lokalne razine razvoja je posebno značajna i sa aspekta distribucije javnih prihoda. U 2016. godini FBiH ostvarila je 7,6 milijardi KM, od čega federalni nivo kroz proračun i fondove 3,5 ili 46,1%, kantoni 3,3 ili 43,4% i lokalne zajednice 802 miliona ili samo 10,5%. Izuzetno nizak nivo resursa za lokalne zajednice ne može se ničim opravdati, posebno ako se imaju u vidu njihove nadležnosti i izvanredan dinamizam koje mnoge od njih pokazuju u generiranju ekonomskog i socijalnog razvoja.

Razgovarao: Miren Aljić